Den australe skulesystemets grunnlag, eller kvar bør vi melde barnet vårt?

Det austeriske skulesystemet skil seg grunnleggjande frå den strukturelle oppsettet som vi er vande med innan ramma av offentleg utdanning i Ungarn. Mange ungarske foreldre har problem, sidan dei ikkje kan avgjere kva skule dei skal besøkje etter flytting på grunn av mangel på informasjon.

Tema om skuleinnskrivning, skuleval og vurdering av moglegheiter er òg eit tilbakevendande tema i Facebook-gruppa vår. Sidan alle foreldre vil det beste for barnet sitt, er det ingen tvil om kor viktig det er å samle informasjon om dette. Etter ønske frå gruppemedlemmer har vi sett saman ei kunnskapsbase som vi varmt tilrår alle ungarske familiar som flyttar til Austerrike.

Prinsipp for austersk utdanning

Før vi går i detalj om skuleslaga, vil vi illustrere med nokre setningar kva austrarene sjølve meiner om skulesystemet sitt og måla for det. Staten sin posisjon i denne saka er tilgjengeleg på tysk på nettsida til Bundesministerium.

Etter denne formuleringen er hovudmålet med austerriksk utdanning å sikre at unge vaksne som avsluttar studiane sine, er nøyaktig klar over sine eigne evner og kan tilegne seg kunnskap som støttar deira yrkesliv. Utdanning er ein avgjerande faktor for å gje innbyggjarar den grunnleggjande kunnskapsbasen for sosial, økonomisk og kulturell livskvardag. Omsyn til individuelle evner og behov spelar òg ei framtredande rolle i Austerrike.

Austerske skulesslag

Born, som i Noreg, vert vanlegvis skuleklare rundt 6-7 år, når dei startar på skolen. Viktig informasjon: barnehage er berre obligatorisk i året før fyrste skuleår, og foreldre kan velje å ha barna heime fram til då. Etter offisielle reglar må alle born som fyller 5 år innan 31. august same år, gå i barnehage i 20 timar per veke, noko som vil seie minst 4 dagar. Førebuingsåret har som mål å hjelpe framtidige elevar med å integrere seg på skolen, med stor vekt på å utvikle tyske språkferdigheiter.

Dei oppnår dette gjennom ulike leikande aktivitetar. I nokre høve kan det vere mogleg å vere friteken frå barnehagegang, som ved funksjonshemming, ulike helseproblemer eller fysiske avgrensingar med omsyn til å besøke institusjonen. Avstanden mellom barnehagen og bustaden kan òg vere ein grunn til det siste. Under visse omstende er heimeopplæring òg eit alternativ, men det må dokumenterast at barnet har lært seg tysk språk godt nok innan familien, og at det ikkje trengst særskild opplæring før skulen. Dersom det skulle oppstå andre spørsmål, kan den lokale kommunen (Gemeinde) hjelpe.

Barneskolen

Volksschule er den første utdanningsinstitusjonen der born som kjem frå barnehagen, startar sin utdanning. Skulemodenheit vert òg vurdert i Austerrike, med spesifikke metodar som er utvikla, men tilbakemelding frå barnehagen vert òg i stor grad nytta. Resultata viser kva område barnet framleis treng utvikling i. Born som ikkje er skuleklare, vert ikkje verande i barnehagen, men går gjennom eit ekstra førebuande år. Dette kan skje i ei eiga klasse eller i ei av 1. eller 2. klassene. Ikkje-skuleklare born lærer etter sin eigen læreplan. Alt dette er svært nyttig, sidan born kan få 1-2 år meir for å vere godt førebudde til å starte studiane sine.

Elevar går vanlegvis på Volksschule mellom 6 og 10 år. Det er 1., 2., 3. og 4. klassetrinn, med A-, B-, C- og andre klassenemningar som blir brukte innan desse trinna, på same måte som i Ungarn. Volksschule tilsvarar dei lågare trinna i barneskolen. I større byar kan alle fire trinna på Volksschule studerast på same stad, medan bygder ofte må dele ressursar, så det kan hende at eit barn går 1. og 2. trinn på éin skule og 3. og 4. trinn på ein annan.

Oppgåva med å undervise born blir vanlegvis utført av ein klassestyrar, men det kan hende at visse spesialiserte fag eller religiøs undervisning blir gitt av ulike instruktørar. I tillegg til lærarar er det òg assistentar som hjelper elevar som ligg etter. Born som ikkje snakkar godt tysk eller ikkje kan språket i det heile, kan lære tysk med hjelp av ein spesiallærar i DAZ (Tysk som framandspråk) klassar. Utanlandske born tek ein MIKA-D test etter påmelding til skulen, der språkferdigheitene deira blir vurderte. Avhengig av resultatet får dei språkstøtte på skulen. I tillegg blir dei plasserte i ein spesiell status (Außerordentlicher), som kan vare opptil to år. I denne perioden får dei ikkje karakterar, med målet om å hjelpe dei med å integrere seg så raskt som mogleg i utdanningssystemet og gjere dei i stand til å delta i timane.

Ved Volksschule sluttar timane mellom 11:30 og 12:30, og born som foreldre har bede om heilskapleg skuletilbod (Ganztagsschule) kan bli under tilsyn fram til 16:00-17:00. Vår lille gut går i 4. klasse på Volksschule og trivst godt med heilskapleg skuletilbod. Her får han lunsj og mellommat, og dei har mange inne- og utandørs aktivitetar. Etter obligatorisk leksetime, der dei fullfører leksene sine, er det program dei kan velje fritt.

Nokre tankar om karaktersetjing. På sonen sin skule skriv dei sjeldan Schularbeit, eller skriftlege eksamen. Konseptet med uannonserte prøver er ukjent her, og læraren viser vanlegvis i den brukte appen når ein Schularbeit er venta i løpet av året. Før kvar eksamen informerer ho foreldre særskilt om kva tema som er verdt å gå gjennom. Den beste karakteren i Austerrike er 1, så kjem 2, og vidare opp til 5. Den dag i dag er det framleis vanskeleg for oss å bli vande med når barnet kjem heim og seier dei fekk ein 1 på Schularbeit. Symbolsk berre, sidan dei ikkje er offisielt karaktersett enno. Det er òg foreldremøte (Elternabend) og dagar der lærarar snakkar individuelt med kvar forelder om barnet sin skuleprestasjon. Det er verdt for ungarske foreldre å kunne tysk i alle fall på eit grunnleggjande nivå, sidan ikkje alle lærarar snakkar engelsk.

Kva som kan vere interessant for oss nordmenn, er matvanar på skulen. På sonen sin skule er søte drikkar og søtsaker ikkje tillate; dei føretrekk at matpakka (Jause) som vert teken med heimanfrå, er rik på grønsaker og frukt. Lunsjen består av to rettar, og salat og sylta grønsaker vert alltid plasserte ved sida av suppe og hovudrett. Av og til er ein liten dessert også tillaten, og det er av og til hamburgar- og pizzadagar. Vatn vert servert til måltida, men på måndagar og torsdagar kan dei òg velje mellom mjuke drikkar. Dei kan sjølve forsyne seg med suppe og sylta grønsaker, og dei får litt hjelp med hovudretten.

Mellomtrinnet

Elevar i alderen 10 til 14 år går på Mittelschule, like etter å ha fullført 4. trinn på Volksschule. MS legg stor vekt på eit klassifiseringssystem som er tilpassa elevane sine evner. Prestasjonsbasert kategorisering startar frå andre året på MS. Dette har to hovudpilarar: Standard AHS og Standard-nivå. Desse dekkjer tre obligatoriske fag: matematikk, tysk språk og eitt første framandspråk.

Standard AHS svarar praktisk talt til utdanningssystemet i ungdomsskoler på lavare nivå, og representerer eit høgare nivå innan Mittelschule. Dersom eit barn blir plassert på dette nivået i andre år, men av ein eller annan grunn ikkje kan følgje det seinare, blir dei overførte til Standard-gruppa, der dei får ei ny vurdering i samsvar med det. For å forstå skilnaden mellom dei to, er den beste prestasjonen i Standard-gruppa berre tilsvarande ein gjennomsnittleg prestasjon innan Standard AHS. Uansett blir elevane vurderte på ein fempoengsskala på begge nivå. Ved slutten av fjerde år, etter fullføring av MS, kan kvart barn vere klar over sine evner og kan orientere seg mot høgare skular eller arbeidslivet i samsvar med det.

Liksom på Volksschule er det også foreldremøter på MS, der lærerne muntlig diskuterer hvordan barnet presterer innenfor institusjonen. Ved observasjoner informerer de foreldre om eventuelle endringer som kan være nødvendige. Skolefritidsordning er generelt også tilgjengelig på Mittelschule, så hvis vi ikke vil ha barnet hjemme på ettermiddagen, kan vi bruke heldagsskole-alternativet.

Polyteknikken

Politechnikum er ein skule for elevar som, etter å ha fullført Mittelschule, enno ikkje har bestemt endeleg kva yrke dei ønskjer å følgje. I løpet av det eittårige opplæringsperioden kan elevane få innsikt i dei ulike yrka som vert tilbodne av den aktuelle politechnikum. Yrkesgrunnopplæring startar vanlegvis i andre semester. Den første fasen av skuleåret har som mål å la elevane avgjere kva yrke eller yrke som ville høve for dei i andre semester.

Studentar kan vanlegvis velje mellom sju hovudområde for studium etter interessene sine. I tillegg inneheld timeplanen også matematikk, tysk språk, framandspråkleg dugleik og økonomi. Det er òg moglegheit til å utvide lista over tilgjengelege studieområde dersom eit tilstrekkeleg tal studentar er interesserte og skulen kan starte opplæringa som studentane etterspør. Etter fullført studium kan studentar gå inn i ein yrkesskule utan ein eigen opptaksprosess.

Berufschule – Yrkesskule i Austerrike

Yrkesskule er ein del av eit dualt utdanningssystem i Austerrike. Denne utdanningsmodellen kombinerer arbeidspraksis og skuleutdanning. Elevar kan byrje å læra her etter å ha fullført ungdomsskule, rundt 15-årsalderen. Praksisretta opplæring varer vanlegvis 2-4 år, der tre år er nok for dei fleste yrke.

Elevar kan velje mellom nesten 200 lærbare yrke når dei tek fagprøva ved slutten av studiet. Den teoretiske eksamensdelen treng ikkje bli fullført dersom eleven har bestått siste studieår, i så fall treng dei berre å ta ein praktisk eksamen. Sidan elevane allereie arbeider under studiet, kan dei òg tene pengar. I tillegg kan dei starte livet med verdifull arbeidserfaring.

Ein stutt oversyn over vidaregåande og høgare yrkesskuler

Elevar kjem til Yrkesfaglege Vidaregåande Skular (BMS – Berufsbildende mittlere Schulen) etter å ha fullført Mittelschule eller Polytechnische skule. Elevar som kjem frå Mittelschule må som regel ta ein opptaksprøve. Det finst nokre utdanningsprogram der ein eksamen er obligatorisk sjølv med eit polytechnisk vitnemål.

Yrkesfaglege vidaregåande skular varer frå 1 til 4 år, avhengig av studieretning. 1-2 år BMS-program gir berre grunnleggjande yrkesopplæring utan vidaregåande skuleeksamen. Ved slutten av lengre opplæringsprogram tek elevane òg ein fagleg eksamen. Hovudopplæringsområde inkluderer tekniske, kommersielle, økonomiske, moterelaterte, hotell- og servicenærings- og sosiale yrke. Pedagogiske assistentar og sjukepleiarar vert òg utdanna i BMS. Det er mogleg å ta ein fagleg vidaregåande skuleeksamen og deretter søkje på universitetet. Dette er ikkje påkravd, sidan det finst yrke der denne opplæringa allereie er tilstrekkeleg.

BHS (Berufsbildande høgare skular), eller Høgare yrkesskule, er eit femårig program der elevar kjem etter lågare vidaregåande skule (AHS) eller Mittelschule eller polytechnisk skule. Det er mogleg at opptak krev ein opptaksprøve. Grunnopplæringa for framtidige lærarar, pedagogar, næringslivsekspertar og ingeniørar skjer òg på dette nivået, der dei kan gå vidare til universitetet eller høgskule. Kunnskapen som vert tileigna her, vert anerkjend av alle austerrikske høgare utdanningsinstitusjonar. Elevane tek ein yrkesretta avgangsprøve og utarbeider ei diplomoppgåve. Diplomoppgåva må vere strukturert rundt eit yrkesrelatert problem.

Vidaregåande utdanning i Austerrike

Vi har allereie nokre personlege erfaringar med vidaregåande opplæring. Sidan vår lille gut er ferdig med 4. klasse i Volksschule, bør han neste år gå på eit gymnasium eller Mittelschule. Vi bestemte oss for at han skulle gjenta dette året, slik at han kan fortsette studiane sine med meir sikre språkgrunnlag. Vi besøkte òg rektoren ved den lokale gymnaset, som ikkje ville ta imot sonen vår på grunn av hans «Außerordentlicher» status. Hovudkravet for å kome inn på gymnaset er ein «god» eller «svært god» karakter i tysk. Men sonen vår fekk ikkje karakterar dette året på grunn av statusen sin. Mange utanlandske elevar endar difor opp på Mittelschule, der dei må ta hand om si vidare utdanning.

Det finst òg vidaregåande skular som kunngjør eigne opptaksprøver. Austerrikske vidaregåande skular er delte i to delar, nedre (AHS) og øvre gymnasium (ORG) klassar. Begge er fireårige program, og elevane tek sine avsluttande eksamen ved slutten av øvre nivå, og går så vanlegvis vidare til universitetet. I tillegg til generelle vidaregåande skular, finst det òg spesialiserte realgymnasium som legg større vekt på vitskapeleg kunnskap. I økonomiske realgymnasium kan elevane gå djupare inn i økonomiske tema innanfor ramma av praksisretta utdanning.

Skuleplikt i Austerrike

Som nemnt tidlegare, må born delta i fellesskapsinstillingar frå siste året i barnehagen, med nokre unntak. Skuleplikt startar ved 6 år, men dette tyder ikkje at alle seksåringar vert rekna som skuleklare.

Obligatorisk skulegang varer til ein er 15 år, noko som kan by på utfordringar for ungarske familiar som kjem til Austerrike med born i denne alderen. Sjølv om vi ikkje har personleg erfaring, har vi høyrt mange historier om ungarske ungdommar på 15 år eller eldre som ikkje blir tekne opp ved skulen dei har valt fordi dei er over pliktig skulealder. Dersom du planlegg å flytte med eit barn i denne alderen, må du absolutt utforske moglegheitene på førehand, besøke skular og rådføre deg med skuleleiinga!

Vår historie – Korleis vi melde sonen vår inn på skule i Austerrike

Ein viktig informasjon å ha i tankane: Sidan 1. januar 2020 må den ungarske utdanningsmyndigheita varslast om kvar førskulebarn eller skulepliktig barn som vert teke ut av landet. Dersom vi har eit Ügyfélkapu (Klientportal), er denne prosessen relativt enkel og kan gjerast heilt elektronisk. Dersom vi ikkje har eit Ügyfélkapu, kan skjemaet òg fyllast ut elektronisk, men etterpå må vi skrive det ut, signere det og sende det i posten til adressa som styresmakta har oppgitt på skjemaet.

I starten av 2022, midt i stor usikkerheit, bestemte vi oss endeleg for å flytte. Sidan det ikkje var nokon akutt grunn, var vi gründarar i Ungarn, så vi ville definitivt vente til slutten av skuleåret. I mai starta vi med å søkje etter leigelegningar på nettet og tok dei første stega mot å etablere ei bedrift i Austerrike.

Då midten av juni kom i Ungarn og det var slutten av skoleåret og karakterdagen på barneskolen, tok vår lille sønn Oliver farvel med klassen og lærerne sine, og omtrent ei uke seinere hadde vi allereie flytta til Austerrike. Heimen vår vart austlege Steiermark, framleis i nær avstand til den ungarske grensa. Den gongen, med lite språkkunnskap, kontakta vi rektorveden lokale Volksschule via e-post. Midt eller seint i juni var skoleåret framleis i gang i Austerrike, så vi fekk svar same dagen. Rektoren skreiv at Oliver ville bli plassert i ei klasse som passa til alderen hans i september. Sidan barnet ikkje er morsmålstalar av tysk, måtte han ta ein MIKA-D-test, og resultata ville avgjere kva språkstøtte han trong for å henge med. Ho la ved skjemaa (Einschreibeunterlagen) vi måtte fylle ut for påmelding og dokumenta vi måtte sende inn.

Blant skjemaene var òg påmelding til barnehage, inkludert i eit detaljert informasjonstillegg. For skjemaene trong du Meldezet (bustadbrev) og ein kopi av barnet sitt fødselssertifikat. Eit godt tips: du kan be om fleirspråklege kopiar frå folkeregisteret, som òg inkluderer tysk. Eit barns trygdenummer (Sozialversicherungsnummer) var òg påkravd, men det kom relativt seint, så vi bad om litt tolmod.

Oliver sin ungdomsskule bad om ei stadfesting frå den austerrikske skulen om at barnet faktisk skulle studera der frå september. Volksschule ordna dette raskt for oss og sende det på e-post. Volksschule sende òg eit brev i løpet av sommaren med ei liste over naudsynte skulesaker. I august fekk vi endeleg vita kva klasse barnet skulle vera i. Elevane vert ynskja velkomne kvar dag i garderoben av Schulwart eller Schulwartin, ein slags tilsyn som hjelper born når dei kjem til institusjonen og passar på orden. Vi bad om hjelp frå dei på den fyrste dagen. Oliver sitt namn var alt hengd opp på den indre inngangsdøra, saman med den nøyaktige plasseringa til klasserommet. Det var vanskeleg å la han vera att i eit heilt framandt språkmiljø, men heldigvis gjekk det bra, og innan veker hadde han forstått så mykje at han navigerte i det nye miljøet utan problem. Han fekk òg vener, ikkje berre med austrikararar, men òg med ungarar og andre nasjonalitetar.